Ogólna charakterystyka zbiorów malarstwa

Pokaźny zbiór obrazów olejnych, akwarel, rysunków i rycin polskich /ponad 240 pozycji/ przechowywanych w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku zwraca uwagę przede wszystkim obecnością w tym zbiorze prac wielu wybitnych artystów, m.in. Jana Matejki, Juliusza Kossaka, Józefa Brandta, Wojciecha Gersona, Leona Wyczółkowskiego, Aleksandra Gierymskiego, Juliana Fałata, Jacka Malczewskiego i Stanisława Wyspiańskiego. Nie każde muzeum mogłoby się poszczycić kolekcją takich nazwisk!

Nie są to wprawdzie czołowe dzieła tych artystów – te przeważnie wiszą od dziesięcioleci w największych krajowych muzeach, głównie narodowych – ale prace te, odpowiednio wystawione w stałej galerii, ułożone podług dobrze obmyślanego scenariusza , bądź reprodukowane w albumie lub katalogu, mogą dać właściwe pojęcie o każdym z tych malarzy, a tym samym o sztuce polskiej i o Polsce samej w ciągu ostatnich mniej więcej dwustu lat.

Szkic Matejki „karoca z konnymi” wprowadza nas w tajemnice warsztatu tego znakomitego malarza, w metodę jego pracy nad obrazem. To pierwszy zapis artystycznego pomysłu, wizja historycznej sceny rzucona spontanicznie na papier za pomocą ołówka i pędzla. „Portret dziewczynki” Wyspiańskiego ukazuje, w bardzo czytelny sposób, istotny element artystycznego języka tego wielkiego twórcy, jakim jest wartko prowadzona falista kreska budująca wyrazistą, dekoracyjną formę. Obraz przekazuje też ów specyficzny, melancholijny wyraz, który cechuje wiele twarzy, głównie dziecięcych, na portretach Wyspiańskiego. „Czwórka” Chełmońskiego, znana z kilku autorskich replik, to jeden z najpopularniejszych polskich obrazów, dzieło pełne energii, ruchu, chociaż przedstawia tylko drobny epizod z prowincjonalnego życia gdzieś na kresach.



Chełmoński, Józef (1849-1914)
Czwórka”, olej na płótnie, (1881?), niesygnowany, 97x233 cm
Donated by Alexander Mełeń-Korczyński, 1977

Okazała akwarela Juliusza Kossaka „Przeprawa rotmistrza pancernego przez Dniestr” i obraz olejny Januarego Suchodolskiego „Obrona Częstochowy” przenoszą nas w epokę sarmacką, w czasy wojen na dzikich Polach i szwedzkiego „potopu”. To niemal ilustracje do ciągle podziwianej, czytanej i filmowanej „Trylogii” Henryka Sienkiewicza. Wczesny obraz Aleksandra Gierymskiego „ Przed pojedynkiem” wprowadza nas dobrze w zagadnienie studiów nad światłem i kolorystyką, które stały się z czasem głównym przedmiotem zainteresowania artysty w późniejszym, impresjonistycznym okresie jego twórczości.

Wyczółkowski, Leon (1852-1936)
Fasada Sukiennic i wieże Kościoła Mariackiego w Krakowie”, Akwarela, sygnowana, 63.5x43.5 cm
Donated by Alexander Mełeń-Korczyński, 1977

Są w zbiorach Instytutu piękne polskie pejzaże, widoki Tatr /Stanisława Witkiewicza i Wojciecha Gersona/ i widoki miast, Krakowa, Warszawy, Lwowa, Lublina z ich charakterystycznymi budowlami. Wyróżnić tu należy szczególnie sugestywne przedstawienia krakowskiego Rynku z Sukiennicami i wieżami Kościoła Mariackiego Władysława Jarockiego / piękny nokturn/ i Leona Wyczółkowskiego.

Warto zwrócić uwagę na obrazy odnoszące się do polskiego folkloru, efektowne „Wesele krakowskie” Wojciecha Kossaka i piękną, ludową „Matkę Boską” na kolorowanej litografii Józefa Mehoffera.

Obecny jest w kolekcji ważny nurt patriotyczny polskiej sztuki reprezentowany m.in. przez wyobrażenia uczestników walk wolnościowych, np. „Powstanie 1863 r.” Juliusza Kossaka, liczne przedstawienia Marszałka Józefa Piłsudskiego i epizodów walk legionowych /”Piłsudski pod Kostiuchnówką” Leopolda Gottlieba/, sceny z II wojny światowej i okupacji /”Warsaw`s ghetto” Z.Czermańskiego/, aż po wydarzenia Sierpnia 1980 i Księdza Jerzego Popiełuszkę.

Zbiór zawiera też wiele samodzielnych portretów znanych i ważnych osobistości jak np. Mikołaja Kopernika, Tadeusza Kościuszki, Fryderyka Chopina, Gen. Hallera, Lechonia, Ojca Maksymiliana Kolbe, co tworzy jakby specjalną polską galerię portretową.

Każdy zbiór dzieł sztuki, gdy prezentuje się go publicznie, tak w formie ekspozycji galeryjnej, jak pod postacią albumu lub katalogu, wymaga odpowiedniego objaśnienia. W ostatnich kilkunastu latach w muzealnictwie światowym, także amerykańskim, jest wyraźna tendencja do „uczytelniania” dzieł sztuki poprzez rozmaite słowne komentarze towarzyszące wystawianym, bądź publikowanym obiektom. Komentarze te znacznie ułatwiają odbiór sztuki i poszerzają pole jej społecznego oddziaływania.

Komentarze nie ograniczają się na ogół do artystycznej analizy dzieła, głównie formalnej, przeprowadzanej niekiedy dość hermetycznym, naukowym, bądź częściej pseudonaukowym językiem historii sztuki, lecz analizującą dzieła w bardzo różnych aspektach: historycznym- objaśnienie wydarzenia, postaci, epoki, której dotyczy obraz etc., obyczajowym- uwagi na temat mody, zwyczajów regionalnych, ukazanych na obrazach budowli, przedmiotów etc., religijnym- objaśnienie lokalnych kultów, zwyczajów świątecznych etc.

Zbiór polskiej sztuki w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku, utworzony głównie z darów Pana Aleksandra Mełenia-Korczyńskiego, wytrawnego kolekcjonera polskiego malarstwa, Pani Janiny Czermańskiej, wdowy po artyście Zdzisławie Czermańskim oraz licznych ofiarodawców, stanowi bardzo dobry materiał dla wizualno-słownej prezentacji Polski, jej historii kultury i sztuki tak pod postacią stałej galerii, jak pod postacią bogato ilustrowanego albumu lub katalogu-przewodnika.

 

Janusz Wałek, Kustosz Muzeum Czartoryskich

{plusone}

PARTNERZY
Ministerstwo Kultury
Biblioteka Narodowa
Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych
Konsulat RP w NY
Fundacja na rzecz Dziedzictwa Narodowego
PSFCU
NYC Department of Cultural Affairs