Armia Andersa w kolekcji Instytutu

W latach 90-tych XX w. wolontariuszem Instytutu była pani Grażyna Jonkajtys-Luba, Sybiraczka, architekt, niestrudzona w edukacji na temat zsyłek Polaków do Rosji Sowieckiej. W Instytucie opracowała i przygotowała dwie wystawy, jedną poświęconą losom dzieci polskich zesłanych na Syberię, a drugą powstaniu i działalności Armii Gen. Andersa. Pani Grażyna miała dramatyczną młodość, w dniu wybuchu II wojny światowej była uczennicą maturalnej klasy w augustowskim liceum. W 1940 roku jej rodzina została zesłana do Kazachstanu. Co prawda nie mieli możliwości, aby wstąpić do Armii Andersa ale pani Grażyna zawsze ceniła i podziwiała gen. Władysława Andersa. thumb Gen Anders w szpitalu Iran 1942Generał Anders w szpitalu Iran 1942

Wiele energii poświęciła temu, aby pamięć o tamtych wydarzeniach przetrwała. Nagranie filmowe ze wspomnieniami pani Grażyny Jonkajtys-Luby można zobaczyć na kanale Youtube Instytutu. 

Utworzone w roku 1941, Polskie Siły Zbrojne w ZSRR, potocznie zwane Armią Andersa od początku zmagały się z wieloma trudnościami organizacyjnymi: niewystarczającym zaopatrzeniem, brakiem umundurowania i wrogością władz sowieckich. Gen. Anders dołożył jednak wszelkich starań, żeby uratować jak największą ilość, nie tylko żołnierzy uwięzionych w więzieniach śledczych NKWD i deportowanych do obozów Gułagu w Rosji Sowieckiej, ale także polskich cywili, w tym osieroconych dzieci, nad którymi Armia sprawowała opiekę. W marcu 1942 r. Generał uzyskał pozwolenie od Stalina na ewakuację Armii z ZSRR - łącznie z Rosji Sowieckiej wydostało się 77 tysięcy żołnierzy i 43 tysiące cywili.

W kolekcji Instytutu J. Piłsudskiego w Ameryce znajduje się wiele ciekawych materiałów dotyczących zarówno osoby generała Władysława Andersa (kolekcja nr 113) jak i samej Armii. Przetrwały nagrania wspomnień osób, zesłanych do ZSRR w latach 1940/41, którym udało się uratować dzięki wstąpieniu do Armii. (kolekcja nr 29). W archiwum Jana Erdmana pracownika polskiej ambasady w Kujbyszewie przechowywane są listy i poezja Sybiraków. Na kanale YouTube Instytutu można zobaczyć 12 nagranych wspomnień Sybiraków, którzy po II wojnie światowej osiedlili się w USA.

PARTNERZY
Ministerstwo Kultury
Biblioteka Narodowa
Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych
Konsulat RP w NY
Fundacja na rzecz Dziedzictwa Narodowego
PSFCU
NYC Department of Cultural Affairs